უწმიდესისა და უნეტარესის, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის ილია II შეხვედრა
ბერძენ მუსიკათმცოდნე გრიგორიუს სტათისთან

„ქართველმა ხალხმა უნდა იგალობოს ქართული ტრადიციით...“

2003 წლის 14 თებერვალს უწმიდესმა და უნეტარესმა, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქმა ილია II მიიღო ბერძენი სტუმარი, მუსიკათმცოდნე გრიგორიუს სტათისი. შეხვედრას ესწრებოდნენ მაღალყოვლადუსამღვდელოესი, ამბა ალავერდელი მიტროპოლიტი დავითი (მახარაძე), საქართველოს საპატრიარქოს პრესცენტრის უფროსი, დეკანოზი დავით (შარაშენიძე), დეკანოზი ზურაბ ანთაძე, საპატრიარქოს პრესცენტრის უფროსის მოადგილე ზურაბ ცხოვრებაძე, საპატრიარქოს საეკლესიო გალობის ცენტრის თანამშრომლები სიმონ ჯანგულაშვილი და ლუარსაბ ტოგონიძე. გთავაზობთ ამ შეხვედრის ჩანაწერს. ყოველგვარი გაუგებრობის თავიდან ასაცილებლად საუბრის სტილი მაქსიმალურად დაცულია, რის გამოც ზეპირი საუბრისათვის დამახასიათებელი თავისებურებები თითქმის უცვლელადაა შენარჩუნებული.

უწმიდესი და უნეტარესი, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი ილია II: -საღამო მშვიდობისა, როგორ ბრძანდებით?

სტუმარი: -ძალიან კარგად, და ბედნიერი ვარ, რომ კვლავ ჩამოვედი საქართველოში, ამჟამად უკვე ჩემს მეუღლესთან ერთად, რომელიც პირველადაა საქართველოში.

პატრიარქი: -საქართველო ძალიან ლამაზი ქვეყანაა; ბერძნებს ძალიან უყვარდათ იგი ყოველთვის და დღესაც უყვართ, მრავალი ბერძენი ცხოვრობდა და ცხოვრობს აქ, ძალიან სამწუხაროა, რომ ბოლო დროს მრავალი მათგანი მიდის საბერძნეთში; მაგრამ მინდა გითხრათ, კვიპროსზე ვიყავი შარშან და აქედან წასულმა ბერძნებმა მითხრეს, დღეებს ვითვლით, როდის დავბრუნდებითო ისევ საქართველოში, ისეთი სიყვარული აქვთ მათ ამ ქვეყნისა.

მე საქმის კურსში ვარ ამ ბიზანტიური გალობის შესახებ, ჩვენ გაგვაჩნია დიდი ტრადიციები საეკლესიო გალობისა და მუსიკის დარგში, და მე ვფიქრობ, რომ ბერძნული მუსიკის ქართულ სიტყვებზე გალობა ცოტა უხერხულია. ჩვენ დიდ პატივს ვცემთ საერთოდ ბიზანტიურ მუსიკას, მაგრამ ყველა ერს თავისი გალობა და თავისი ტრადიციები აქვს. ჩვენ დიდი სიამოვნებით ვესწრებით საბერძნეთში ბერძნულ წირვა- ლოცვას, მთავარი ის არის, რომ ზოგიერთმა მოძღვარმა (მამა ზურაბიც (იგულისხმება სიონის საპატრიარქო ტაძრის მოძღვარი, დეკანოზი ზურაბ ანთაძე) მონაწილეა ამაში) ლოცვა-კურთხევის გარეშე წამოიწყო ეს ექსპერიმენტი და მე მუდამ ვახსენებ მათ, რომ მსოფლიო კრებების ერთ-ერთი პირველი და მთავარი კანონი არის ის, რომ ეპისკოპოსის ლოცვა-კურთხევის გარეშე მართლმადიდებელ ეკლესიაში არაფერი ხდება. აქ თქვენ გექნებათ ქართული გალობის მცოდნე ადამიანებთან შეხვედრა. მთავარი პრობლემა ისაა, რომ ამან თითქოს განხეთქილება, რაღაც ბზარი შეიტანა ქართველებს შორის, იმათ მომხრეებს შორის, ვინც ქართული ტრადიციით გალობს და ვინც ახლა წამოიწყო ბერძნული გალობა. ეს არის გაუგებრობა, ეს არ უნდა დავუშვათ ჩვენს ეკლესიაში, მე კიდევ ერთხელ ვიმეორებ, რომ ეს ძალინ ძვირფასია ბერძნებისათვის და ძალიან საჭიროა, მაგრამ ქართველმა ხალხმა უნდა იგალობოს ქართული ტრადიციით, რომელიც უკვე 17 საუკუნის განმავლობაში აქვს; ჩვენ წარსულში გვყავდა მუსიკის ძალიან დიდი მცოდნეები, პატრიარქები, ბერები; ერთი ჯგუფი, მაგალითად, საბერძნეთიდან, ათონის მთიდან დაბრუნდა, მე პირადად ვიცნობდი მამა იოანეს, რომელიც ათეული წლების მანძილზე იმყოფებოდა ათონის მთაზე; მას არასოდეს უთქვამს საქართველოში ბერძნული გალობის შემოტანაზე. ასე რომ, მე ვფიქრობ, თქვენ მორწმუნე და ეკლესიური ადამიანი ბრძანდებით და გესმით, რომ მთავარია ეკლესიის კეთილდღეობა, მთლიანობა, მშვიდობა. თქვენ ხომ არ გაქვთ რაიმე შეკითხვა?

სტუმარი: -მინდა პატივისცემით მივმართო მის უწმიდესობას, მე ყურადღებით მოვისმინე, რაც ბრძანეთ, მადლობელი ვარ, რომ მან მიმიღო ამ შეხვედრაზე, მაგრამ მინდა განვუმარტო ჩემი მდგომარეობა, რომ რაიმე გაუგებრობა არ მოხდეს. ჩემი ინიციატივა არ იყო ის, რომ საქართველოში ჩამოვსულიყავი ბიზანტიური მუსიკის სასწავლებლად. ერთი წლის წინ მოვისმინე თხოვნა ქართველი ქრისტიანებისა, კერძოდ, მამა ზურაბისა, რომლებმაც მთხოვეს, რომ თუ შემიძლია, მათ უკეთესად ავუხსნა ბიზანტიური მუსიკა, რომელსაც ათონზე ისმენდნენ, აგრეთვე კასეტებიდან ისმენდნენ. პირველად ჩემი ჩამოსვლა ძალიან დიდ სირთულეებთან იყო დაკავშირებული, ბევრი საქმე მქონდა. მათ ძალიან კარგად იცოდნენ ბიზანტიური მუსიკა, მე ამიხსნეს, რომ ორი წლის განმავლობაში უსმენდნენ კასეტებს, ჩანაწერებს, იწერდნენ საგალობლებს ხუთხაზიან სანოტო სისტემაზე, რომ ყველას ერთად ეგალობა. უბრალოდ, მინდოდა, მათთვის ამეხსნა, როგორ იწერება ეს ბიზანტიური მუსიკა, როგორია ეს ბიზანტიური ხმები, მათი გამოხატულება, რომ უკეთესად გაერკვნენ. ბიზანტიური მუსიკა იმდენად დიდი ხელოვნებაა, რომ შეუძლებელია, 5-6 დღეში ვინმემ შეძლოს მისი სწავლება. ამიტომ მთხოვეს, რომ ჩამოვსულიყავი. არ ვიცოდი ის პრობლემა, რაც არსებობდა მორწმუნეებს შორის, საღვთისმსახურო პრობლემასთან დაკავშირებით, ეს პრობლემა თქვენი ეკლესიისაა და მჯერა, რომ თქვენი სიბრძნით იგი მშვიდობიანად გადაწყდება. ნება დამრთოს მისმა უწმიდესობამ, რომ ვთქვა ჩემი მოსაზრება. ხელოვნების საკითხები, ხელოვნების ერთ-ერთი დარგი, ამ შემთხვევაში მუსიკა, ძალდატანებით არ ვრცელდება, არამედ ერი, რომელიც მას ისმენს, ან ანიჭებს მას უპირატესობას, ან - არა. ამ შემთხვევაში ტრადიცია ძალიან პატივსაცემია და მნიშვნელოვან როლს ასრულებს. ვფიქრობ, რომ ეს პრობლემა გარკვეული წლების მანძილზე ექნებათ; ეს პრობლემა სხვა ხალხებსაც აქვთ და ჩვენც გვაქვს საბერძნეთში. თავისუფალ დროში ვცხოვრობთ, თავისუფლად გადავადგილდებით სხვადასხვა ქვეყანაში, და კასეტების თავისუფლად მოსმენის შესაძლებლობაც გვაქვს, და გადაწყდება ეს პრობლემა, თუ რომელ მუსიკალურ ტრადიციას უნდა გაჰყვეს თქვენი ხალხი.

პატრიარქი: -ეს გადაწყვეტილია უკვე, მაგას გადაწყვეტა არ სჭირდება, მამა ზურაბს თუ უნდა, რომ ისწავლოს, არავინ არ უშლის, ასწავლოს საკუთარ შვილებს ოჯახში, მაგრამ ეკლესიაში გალობა - ეს სულ სხვაა.

სტუმარი: -გეთანხმებით, თუ საკითხი ასე დგას, მე აღარ ჩამოვალ, მაგრამ ჩემს გარეშე ეს ხალხი თვითონ ისწავლის ამას და თვითონ გადაწყვეტს, როგორ გამოიყენოს.

პატრიარქი: -არა, უბრალოდ, თქვენ არ უნდა შეუწყოთ ხელი ამ გაუგებრობას, მე კიდევ ერთხელ ვიმეორებ, რომ საქართველო სხვაგვარი ქვეყანაა, რომ ეს რუსეთში და სხვა სლავურ ქვეყნებში შეიძლება კიდევ ითქვას, იმიტომ, რომ იქ ახალი ტრადიციებია; მე მომისმენია ამერიკაში, იქაც სულ ახალი ტრადიციებია მართლმადიდებლობისა. ჩვენთან, სადაც უკვე 17 საუკუნეა სახელმწიფო რელიგია და გამომუშავებულ-დადგინებულია ეს ტრადიციები და საუკეთესო პროფესორები და მცოდნეები ჰყავს საქართველოს მუსიკის, მათ შორის, ბერძნული მუსიკისაც, აქ ცოტა უხერხულიცაა, რომ უცხო, იგივე საბრძნეთიდან შემოიტანოთ გალობა და ასწავლოთ ხალხს. ასე რომ, ჩვენ თუ დაგვჭირდება, ჩვენ შეგვიძლია, ვისწავლოთ ბერძნული. ჩვენ ყველაფერს ვაკეთებთ იმისათვის, რომ ვასწავლოთ ბერძნებს ბერძნული ენა, იმიტომ, რომ პონტოელი ბერძნებია და არ იციან ბერძნული ენა, ასევე მე მინდა, რომ ბერძნებმა ისწავლონ ეს ბერძნული, ბიზანტიური გალობა და ჩვენ პირიქით, ხელს შევუწყობთ მათ. მაგრამ ქართველებმა რომ დატოვონ თავისი წარსული, 17 საუკუნის ტრადიცია და ახლა დაიწყონ ბერძნულად გალობა, ამას, რა თქმა უნდა, ჩვენ არ დავუშვებთ.

-მე პატივს ვცემ თქვენს მოსაზრებას, არ მინდა მონაწილეობა მივიღო ამ გალობის გამოცვლაში, თუ ასეა საქმე, მაშინ ჩემი თბილისში ყოფნის ფუნქციაც აღარ არის და მეორედაც აღარ ჩამოვალ. არანაირად არ მინდა, რომ ხელი შევუწყო ამ პრობლემის გამწვავებას.

გაზეთი „საპატრიარქოს უწყებანი“, № 7, 2003 წ.